فرهنگ لغات روستای امروان

شهرستان دامغان دارای زبان فارسی است و فاقد لهجه خاصی می باشد. هر چند مردمان این منطقه نیز مانند سایر شهرها و مناطق ایران گویش های خاص خود را داشته و در صحبت های عامیانه از کلماتی که منحصر به این منطقه هست استفاده می کنند و بدیهی است از لهجه و گویش شهر های مجاور نیز تاثیراتی گرفته اند.بر این اساس گویش در مناطق مختلف دامغان یکسان نیست و روستاهای شمالی دامغان تحت تاثیر زبان مازندرانی بوده و مناطق جنوبی تحت تاثیر گویش شهر های جنوبی و روستاهای شرقی دامغان نیز تحت تاثیرگویش شاهرودی و مشهدی می باشند

لازم به ذکر است روستای امروان بدلیل داشتن مهاجرین و ساکنین زیادی در شهر های تهران و مازندران از این دو شهر تاثیر بیشتری گرفته است.

عمده خصوصیت لهجه دامغان و بالتبع لهجه امروان در نحوه ادای کلمات و تغییرات اندکی است که در آن ایجاد میکنندو به آخر تعدادی از کلمات نیز واو اشباع شده اضافه مینمایند.

بعنوان مثال:

خوردَم    خُوردُم                      شنیدَم   شنیدُم                خَریدَم    خریدُم

گفتَم  گفتُم                             بریدَم   بریدُم                   داشتَم    داشتُم      

آمَدَم    آمِدُم                            بَستَم     بِستُم

در گروهی دیگر شکل آن اندک تفاوتی می کند که قاعده خاصی ندارد:

چیدَم    چیندُم                         ایستادَم    اِستادُم                

 و در برخی موارد در اسامی نیز تغییراتی داده می شود:    

شکم   شُکُم                         روغن  روغان

جالب اینکه در گذشته ما به بچه های روستای عبدالله آباد میگفتیم:

عبدالله آبادی ها هوو      به آب میگن اوو    به خواب میگن خوو     به گاو میگن گوو

و همین شعر رو بچه های روستای عبدالله آباد برای ما میخواندند که: 

عمروانی ها  هوو         به آب میگن اوو    به خواب میگن خوو     به گاو میگن گوو

و نکته در اینجاست که هر دو گروه درست میگفتند.

 هر چند در حال حاضر نسل جوان و تحصیلکرده کمتر از گویش و کلمات قدیم بهره میبرند اما ذیلا بخشی از کلمات خاص مورد استفاده در امروان همراه با معانی- یا به تعبییری فرهنگ لغات روستای امروان – را جهت بهره مندی عزیزان ارائه مینماییم.

لازم به ذکر است این کلمات در خیلی از روستاهای شهرستان دامغان با همین معانی و گاه با تغییراتی اندک استفاده میشود وصرفا اختصاص به روستای عمروان ندارد.

ضمنا خواهشمندیم در تکمیل فرهنگ لغت زیر ما را یاری کنید.

ارادتمند –مدیر فعلی وبلاگ

آلنگور:صمغ درخت (بادام) آمخته:معتاد ، عادت کرده اَخم و تَخم =ترشرویی اشکیل:تقلب در بازی اِشکِنِک =مجازات اَمشُو =امشب اوسار =افسار اشنُفِه = عطسه اِشکول = تقلب در بازی اَلو = شعله ور شدن – گر گرفتن اُو = آب اَمرُو = امروز آب لَمبو = رسیده – آبکی اسِلُو = میوه درخت نارون آجن = سد و بندی کوچک که آبیاری را تنظیم کند. آرد بریانو = با آرد و شیره انگور می پزند آسانّو = قصه – افسانه آشمال = چاپلوس آفتُو = آفتاب خورشید آقِرُو = رسوب آب سماور باربِند= طویله تابستانی بالشم = بالش بالِش مار =نوعی سوسک سیاه و درشت. بَرزِخ = ناراحت بِرین کردن = تراشیدن پشم یا موی حیوان اهلی بَل بَل زدن = درخشیدن بَلُفت =سگ پیر از کار افتاده بَلم = علف هرزه  بُنُو = گلوله نخ بُنین = قسمتی از حلقه در که زنجیر در آن قرار می گیرد پاتووه = ساق بند، شال، پارچه پشمی که زمستان به ساق پیچند پاکوُلو = روی دوش گرفتن کسی پُختو= فاخته پَنجه کِشو : نوعی فتیر که با دست درست می کنند پِی کَلِّگی : پشت گردن کسی زدن پَرچینو : ته مانده محصول زمین را جمع کردن پَرپَرو : پروانه پییو:مظهر قنات تِلو : خار تلیسه:گوساله ماده تول : گل آلود تَنگُل : دوک نخ ریسی تَنگله : پسر کوچکی که کمک پدرش باشد. تُنگُلو : تنگ آب،کوزه تَک وَتوش : حرکت و جستجو تُغُلی : گوسفند ماده جوان که باکره است دورَقانو : قرقره تو وتَغِلو : دچار سرگیجه شدن و دور خود چرخیدن تِشی : نوعی جوجه تیغی بزرگ که به جالیز هندوانه وخربزه آسیب می رساند. کارتِنو : عنکبوت تُتُم : منقار تَق : بوته هندوانه ، خیار، کدو، خربزه تُک : دهان تَموس : کپک تابیر : جای آفتاب گیر (متضاد نسام) تیلّو : سفال شکسته جُل : پارچه کهنه و تکه جِزقاله : چربی و دنبه گوسفند که آنرا داغ کنند و پس از خنک شدن در پختن نوعی فتیر استفاده کنند. جَنگ جَنگو : استخوان مفصل گوسفند جَنِگرِه : جنگی جزو:نوعی جیر جیرک وحشی که تابستان در صحرا وجود دارد جُوازِن : قطعه چوبی که وسط آن را گود کرده بصورت هاون چیزی در آن می کوبند جول : گود ، عمیق جوج کردن : گوژ کردن پشت، خمیده شدن و توی خود رفتن چُغا : تن پوش از نمد چِرز : نوعی پیچک که در باغهای انگور به صورت انگل دور بوته ها می پیچد و مواد غذایی آنها را می دزدد. چَغِر : چسبناک چوکولیدَن : زیر و رو کردن ، استعاره ای برای کنجکاوی کردن چفت : اصطبل گوسفندان در صحرا چاقولو : گنجشک چُسِنو : نوعی حشره باغی سبز رنگ بدبو چِفت : محکم ، چِفت کردن: محکم کردن چِکانِه : گوسفندانی که صاحبان آن اهالی ده هستند و چوپانش مزدور اهالی است چِشتِه خوردن : بر اثر سابقه طمع کردن چُک چُک : نجوا کردن ، در گوشی صحبت کردن چَک : قرعه کشی قطعات زمین کشاورزی بین زارعین چِکِل : کوه ، چیز محکم و با دوام چَکِّه : کف زدن چَم : راه وروش ، خلق و خوی (چَمِش دست منه : با خلق و خویَش آشنایی دارم و می توانم رامش کنم.) چُندِلو : روی دو پا نشستن چوو : شایعه (چوو انداختن : شایعه پراکنی کردن) چو : چوب چینه : دانه مرغ و کلافهای دیوار گلی خِلامِه : بره های گوسفند خُل : نوعی علف باغی خِرخِرِه : گلو خوش خوشان : وقت شادی و موفقیت خِلاشِه : ریزه های چوبکه روی آب حرکت می کند و آب آنرا می آورد خانابدان : خانه آبادان (نوعی تشکر)

دُغ زدن : سوراخ کردن خمیر کلوچه با چنگال دَمی : دمپخت دال : پستان گاو و گوسفند درقانو : گردونک ، فرفره دَق : کچل ، بی مو دُروشُم : داغی که با آهن بر روی گوسفندان و سایر حیوانات می گذارند دینو : نوعی خار و بوته صحرایی که برای کرم ابریشم می گذارند تا روی آن پیله بتند دِرّ دیوانه : دیوانه زنجیری دَهَن دره : خمیازه دولخ کردن : گرد و خاک راه انداختن دُقُولو : قلقلک دائول : مترسک دست لاف : قرض کوتاه مدت (با یک دست از کسی قرض گرفتن و با دست دیگر پس دادن) ، عیدی گرفتن لغِلو : بچه قورباغه راشو:راست شو(بلند شو) رُخ : شاخه جوان و نورس درخت روشِه : اولین شیر گاو ، آغوز رَجِه : طناب برای آویزان کردن رخت شسته شده رِندو : ته دیگ ، برنج ته دیگ ریک ریک: خنده ، پوزخند زک وَزا : زایش زِنِگلاچو : زرد آل کال ـ چاقاله زور : کود گاو یا گوسفند، کود حیوانی سوچّو : قره قروت ، دوغ جوشیده شده سیروُ : نوعی نان با سبزی سارُق : بقچه سقلمه:مشت به پهلو کسی زدن سَه : ساختمان گلی و گنبدی دراز برای اصطبل یا کاهدان سَلمو : نوعی سبزی صحرائی و باغی سِهِه : ماسه سندلان:آدم بی قواره سو : تبار و نژاد (به معنی روشنایی) شِفتِ شور : ساده و دست و پا چلفتی شیشِک : گوسفند نر جوان شَواش : شاه باش (مراسمی در عروسی) شَخی : زمین لم یزرع و سله بسته شییو : کنه مرغ شین شینو : سوسک قرمز رنگ داخل حمام و خانه غیاق : نوعی گیاه شبیه خزه غُمبرو : قمری غُمبلِک: قارچ غَسِر : حیوان نازا غُرتِلِه: برآمدگی روی بدن، باد کردن فِش زدن : آب بینی را با فشار به بیرون پرت کردن کالِکو : خربزه کال کَل : بز نر کاچِّه : پر حرف کُماچ غَلیف : نوعی فتیر کلّه کِنو :حیوان وحشی کوچکی که سر مرغ ها را می کند و آنها را خفه می کند کَت : گل خشک شده، کلوخ کت کسن:نوعی سوسک سیاه کَشِه : گودی وسط دو بام خشقی و گنبدی کُل : لنگ کل پوست : سوسمار کَلِندان : شاه دانه کَلّه کِشو : دزدیده سرک کشیدن کور کَکُو : خفاش کِشِن کردن : صاف و هموار کردن تول : آب گل آلود گِرد الِه : دایره گیان : پستان حیوان گُندو : خمیر گردجهت پخت نان گُردو : کلیه حیوان یا انسان گَر : کچل گمبل:جفتک زدن حیوانات گوش گِزو : نوعی حشره تابستانی به اندازه خرخاکی گِرسا : گیرنده ، واگیر ، مسری گو به گو : دومرد که با خواهر یکدیگر ازدواج کنند گوز گولو:پشگل شتر لو : آغل گوسفندان که در زیر زمین ساخته می شود لاق : ترک خوردن زمین خشک - سوراخ لَخِه : آدم پست و با لباس پاره و ژنده لیتو : بچه گنجشک که هنوز پر در نیاورده لُپاندَن : لقمه بزرگ در دهان گذاشتن لپاسان:پهن و بی غواره-در مورد لباس استفاده میشود لاخِه : شاخه لَغِه : لگد گَنِس : خسیس مُلّا لولو : پرستو ُمل : بند- بند انگشت مُس مُس کردن : معطل کردن مُغو : نوعی سبزی باغی که با آن غذا می پزند ماچ : سگ ماده نِسام : سایه ناشور و نامال : کثیف ناتِرینگ : ضربه با انگشت وارِشو : مایه خمیر ، خمیری که پف کرده واشلو : علف درو ، داس والو : زگیل وِسنی : هوو همامو : نوعی حشره کوچک مورچه خوار که توی خاک رس گودالی ایجاد می کند تا مورچه داخل آن بیفتد